مبانی مذهبی و قومی طالبان

جنبش طالبان، جنبشی است متشکل از نیروهای مردم پشتون افغانستان که از لحاظ فکری، از خارج از مرزهای این کشور تغذیه می‏شود. تفکر مذهبی ـ سیاسی کنونی طالبان، ریشه در اندیشه‏های اسلامی شناخته شده در داخل جامعه افغانستان ندارد. تفکر رایج در جامعه افغانستان، تفکر اخوانی، لیبرالی و اصلاحی از نوع خردگرایانه آن است و بنیادگرایی افراطی نوع طالبانی، صرفاً در مناطق روستایی در حد انسجام نیافته، حضور داشته که به عنوان یک اندیشه جدی هیچ گاه قابل توجه نبوده است. اما تحولات دو دهه اخیر با توجه به زمینه‏های تاریخی، سبب شکل گیری و رشد نوع تفکر طالبانی در این کشور گردید. تفکر طالبانی اگر چه در ظاهر به عنوان تفکر خالص اسلامی در افغانستان تبلیغ می‏گردد و  حتی بعضی از کشورهای همجوار را نیز تحت تأثیر ماهیت اسلامی خود قرارداده است؛ اما با یک ارزیابی عمیق از سنّتهای قبیله‏ای افغانستان و نقش عرف و «عنعنات» در فرهنگ روستایی و قبایلی این کشور، درمی‏یابیم که تفکر جدید به همان اندازه که ماهیت مذهبی دارد، ماهیت قبایلی نیز دارد. درستی این ادعا با تحلیل مقایسه‏ای بین تفکر طالبان در داخل جامعه افغانستان و الگوی مادر در دو کشور پاکستان و عربستان، بیش از پیش روشن می‏گردد. در عین حال، اندیشه جنبش طالبان به دور از ویژگیهای محلّی و تفسیرهای متأثر از فرهنگ داخلی، اندیشه‏ای است که در شبه قاره هند و برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس به صورت اندیشه رسمی مطرح بوده و در میان توده‏های مردم (نه نخبگان) ریشه عمیقی پیدا نموده است.